Stock Options sistemi girişimlerin vazgeçilmez bir parçası haline geldi. Girişimlerin yüksek maaş ödemesi yapamadığında yetenekli çalışanları kendine çekmek, motive etmek ve elde tutmak için başvurduğu bu yöntem; farklı seçenekler sunarak çalışanların şirketin hisse senetlerini sahiplenmesini mümkün kılıyor.
Richard Harroch, Forbes dergisi için kaleme aldığı makalesinde Stock options modellerini, yöntemlerini ve kavramlarını okuyucuları ile buluşturuyor. Bu yazıdan okuyucularımız için hazırladığımız derlemeyi sunuyoruz;
Öncelikle Stock Options seçeneklerinin kusursuz olmadığını ve bazı riskler barındırdığını bilerek konuya yaklaşmak lazım. Hisse senedi veren şirket açısından, çalışanlar hisse senedi seçeneklerini kullanırken diğer sermaye kaynaklarının muhtemel azalma riski bulunur. Çalışanlar açısındansa, özel bir şirketteki hisse senedi seçeneklerinin düzenli bir maaş, ikramiyeler ve yüksek bir tazminata karşın nakide dönüştürülememe riski içerir. Şirket hisseleri halka arz edilene kadar (IPO) veya şirket çalışanlarına çıkış imkanı vermediği sürece hisseler fiili olarak nakde çevrilemez ve eğer şirket büyüyemezse hisseler değersiz bir kağıt parçası haline gelebilir.
Tüm risklerine rağmen Stock Options imkanları sayesinde binlerce insan milyoner oldu ve bu durum hisse senedi alternatifleri teklif eden şirketleri cazip hale getirdi. Silikon Vadisindeki şirketlerinin olağanüstü başarısı ve hisse senedi seçeneklerine sahip çalışanların zenginleşmesi sayesinde, Stock Options Planlarını, şirketin uzun süre çalışabilmesi için bu teklifleri güçlü bir motivasyon aracı haline getirdi.
Stock Options Nasıl Çalışır?
Bunu bir senaryo üzerinden inceleyelim;
- ABC A.Ş, Ahmet Kahraman’ı işe alır.
- İşe alımın bir parçası olarak ABC şirketi, her biri 20 kuruş değere sahip 40.000 hisseyi alması için Ahmet’e bir seçenek sunar. (20 kuruş, Ahmet’in işe alım tarihinde şirketin genel değerlemesi üzerinden hisse başına biçilen makul bir fiyatlamadır)
- Sunulan seçenek bazı şartlara bağlıdır. Ahmet bir yıl boyunca çalıştıktan sonra hisselerin ¼’ünü sahiplenebilecek ve takip eden üç yıl boyunca çalışmaya devam ettikçe her ay 1/36 oranında hissenin denetimini eline alabilecektir..
- Eğer Ahmet, ABC’den ayrılır veya ilk yılını tamamlamadan kovulursa, kendisine sunulan hisselerden hiçbirini alamaz.
- Ayrıca Ahmet’e dört yıl sonunda 40.000 ek hisseyi her biri 20 kuruştan alma hakkı tanınacaktır. Hisseler dört yıl sonunda çarpıcı bir şekilde değerlense bile Ahmet’in her bir hisse için ödeyeceği fiyat değişmeyecek ve 20 kuruş olacak kalacaktır.
- Dört yıl boyunca, ABC için çalışmaya devam eden Ahmet 40.000 hisse senedine sahip olur.
- Bu arada ABC başarılı olur ve halka açılır. Hisse senetlerinin değeri 20 TL’ye çıkar.
- Ahmet, kendisine sunulan imkanı kullanır ve 8.000 TL ödeyerek (40.000 x 20 kuruş) ek 40.000 hisse hakkını da satın alır.
- Akabinde Ahmet, 8.000 TL’ye saldığı 40.000 hissesini piyasa değeri üzerinden 800.000 TL’ye satar (40.000 x halka açık hisse fiyatı başına 20 TL) ve 792.000 TL gibi güzel bir kazanç elde eder.
Şirketler Stok Seçeneklerini Neden Veriyor?
Şirketler genellikle aşağıdaki nedenlerden bir veya daha fazlası için seçenekler sunarlar:
- Yetenekli çalışanları çekmek ve elde tutmak için bu seçenekleri sunarlar.
- Sunulan seçenekler sayesinde çalışanlar daha özverili çalışmaya teşvik edilir.
- Ek tazminatlar yerine sunulan seçenekler düşük maliyetli bir İK yapısı oluşturur.
- Sunulan seçenekler, daha küçük şirketlerin büyük şirketlerdeki deneyimli çalışanları cezbetmesini ve pazarda rekabet etmesine yardımcı olabilir.
Stok Seçeneklerinde Önemli Hususlar
Bir şirketin bir Stock Options Planı sunmadan önce bazı noktaları dikkate alması gerekir. Sunulan planın hem çalışanlar hem de şirket için esnek olması önemlidir. Bu sebeple şu başlıklara dikkat edilmesi gerekir:
Toplam hisse sayısı: Stock Options planı, plana göre çıkarılacak azami pay sayısını belirlemeli ve ayırmalıdır. Bu toplam sayı genel olarak yönetim kurulunun uygun olduğuna inandığı, ancak tipik olarak şirketin ödenmemiş hisselerinin %5 ila %20’si arasında değişen bir orandır. Tabii ki, ayrılan tüm paylar hemen tüketilmemelidir. Ayrıca şirketteki yatırımcılar, çok fazla parçalanmayı önlenmek için hisse havuzunun büyüklüğüne ilişkin bazı sözleşme kısıtlamaları olabilir.
Bir çalışan için verilen hisse sayısı: Bir şirketin olası bir çalışan için kaç hisse sunacağı konusunda bir formül yoktur. Genel olarak şirket içindeki pozisyon dikkate alınacak olsa bile bu kıstaslar zamanla değişebilir. Önemli olan, hisselerin sayısı değil, bu sayısının belirlenen havuz içindeki oranıdır. Örneğin, 100.000 hisse sunuluyorsa, ancak 100 milyon hisse varsa, bu da şirketin sadece binde birini temsil eder. Ancak 100.000 hisseye sahipseniz ve sadece 1 milyon hisse senedi varsa, o zaman şirketin %10’unu temsil eder.
Plan yönetimi: Genellikle yönetim kurulu yetkili olmakla birlikte, sunulacak plan için yönetim kurulunun bir komiteye sorumluluk vermesi gerekir. Komite, hisse seçeneklerine dair geniş bir takdir yetkisine sahip olmalıdır.
Göz önünde bulundurulması gerekenler: Plan, hem kanunlara uygun olmalı hem de hisse senetleri için ödeme yapılacağı zaman nasıl bir süreç takip edileceğine dair detayları içinde barındırmalıdır. Bu planlama ancak konusunda uzman ve deneyimli bir hukuk ve mali müşavir ile yürütülmelidir. Aksi takdirde öngörülmeyen sonuçların ortaya çıkması kaçınılmaz olabilir.
Hissedar onayı: Eğer şirketin hali hazırda hissedarları varsa bunların da uygun şekilde onayı alınmalıdır.
İstihdamı sona erdirme hakkı: Çalışanlara hisse senedi sunulması, şirketin iş ilişkisini devam ettirmek için bir garanti sunduğu anlamına gelmemelidir. Bu konuda çalışanlara açıkça bilgi verilmelidir.
Finansal raporlar: Yasal mevzuat gereği düzenli raporlamalar ve denetimler kaçınılmazdır.
Kazanım: Sunulan seçeneklerde hisse senedine hak kazanma süreci açıkça belirtilmelidir. Örneğimizdeki ilk yıl sonunda ¼ hisse senedi ve takip eden her ay boyunca kalan hisse senetlerinin 1/36’sının verilmesi gibi.
Fiyatlandırma: Çalışanlara belli bir vadede hisse satın alma seçeneği sunulurken hisse senetlerinin fiyatlandırmasının detaylı şekilde belirlenmesi gerekir. Örneğimizde başlangıç rakamı geçerliydi ama hep böyle olmak zorunda değildir.
Satın alma süresi: Ekstra hisse senedi satın alma seçeneğinin mutlaka bir zaman sınırının olması gerekir.
Transfer kısıtlamaları: Çalışanlara sunulan hisse senetlerinin hangi şartlar ile transfer edilebileceği, satılabileceği veya bunlara izin verilip verilmediğine dair tüm detaylar belirlenmiş olmalıdır.
İlgili makalenin tamamına buradan ulaşabilirsiniz.
